|
Close Window
Memene sanƙaran
mama?
Sanƙaran
mama na afkuwa ne a yayin da ƙwayoyin halittar
jikin mama suka fara girma a kan kansu ba tare da jiki ya umarce su ko ya buƙace
su da su yi haka ba.
Wannan hoto na sama ya nuna mama da
cutar sanƙara ta fara kama shi.
Wanda za a iya warkar da shi, domin bata dade da kama
shi ba.
Idan aka duba jikin wannan hoto za a ga cewa babu wani canji
a jikin maman.
Kuma matar da take dauke da wannan cutar ba ta cikin
rashin lafiya,
kawai dai
akwai dan wani dan
tsiro karami (wanda yake jeji ne) a cikin mamanta.
Me yake jawo sanƙaran mama?
Mutane da dama sukan so su san
abinda yake jawo wannan cuta ta sanƙaran mama.
Har ma sukan tambayi kansu, me yasa na
gamu da wannan cuta?
Ko me ya sa matata ko ƙanwata
ko ya ta ko ƙawata ta gamu da
wannan cuta?
Ko akwai wani abu da na yi ko suka yi, da ya kamata su
yi, ko na yi, da banyi ba, ko basu yi ba domin kare kai na ko kansu daga
wannan cuta?.
Babu wani sanannen
dalili da za a iya kawowa kai tsaye wanda za a ce shi yake kawo wannan cuta.
Sai dai akwai wasu dalilai da sukan sanya wannan cuta
ta fi saurin kama wasu matan a maimakon wasu.
Waɗannan dalilai su
ne:
·
Shekaru – Ƙarfin
zaton kamuwar mace da sankaran mama, yana karuwa ne da yawan shekarun mace.
·
Sinadarin iyistirogin –
Yawan Sinadarin iyistirogin da yake jikin mace. Shi wannan sinadari na
iyistirogin yana ɗaya daga cikin sinadaran da
jikin mace ya ƙunsa kuma yana da
kyau a ce jikin mace yana
da wannan sinadari isashshe. Sai dai kuma bai kamata a
ce jiki yana fitar da shi ba tare da hutu ba. Wannan hutun yana zuwa ne a
lokacin da mace take da ciki ko take shayarwa. Don haka
dalilan da suke haifar da kasancewar sinadarin
iyistirojin a jiki suna jefa jiki cikin haɗarin
kamuwa da cutar sanƙaran mama.
Daga ciki akwai fara jinin al’ada da wuri (kafin a kai
shekara goma sha biyu), yin al’ada har a wuce shekara hamsin da biyar,
rashin haihuwa, da kuma jinkirin haihuwa da wuri har a wuce shekara talatin.
Waɗannan abubuwa ba
yin kanmu ba ne, kuma za a iya saisaita yawan wannan sinadari a jiki ta
hanyar shan magungunan hana ɗaukar ciki da na sa
haihuwa da sauransu.
·
Girman Jiki da sura-
Mace mai tsaho da mace mai ƙiba ta fi faɗawa
hadarin kamuwa da wannan cuta.
Matan da sukayi ƙiba
kuma basu rame ba har bayan sun daina jinin al’ada haɗarin
kamuwarsu da sanƙaran mama yafi yawa. Haka kuma
komai shekarun mace, wanda suke da tarin kitse a tumbin su ko kuma a
ƙugun su suma hadarin kamuwarsu da sankaran mama yafi
yawa
·
Tarihin cuta a cikin ‘yan uwa
– Macen da a cikin yan uwanta an taɓa samun wata
kamar mahaifiyarta, ko yarta, ko ‘yarta ta tana da wannan cuta, ta fi fadawa
haɗarin kamuwa da wannan cuta.
·
Tarihin Kamuwa da cutar Sanƙaran
mama: Macen da cutar
sanƙara ta taɓa
kama ta a mamanta guda ɗaya, cutar za ta iya
kama ɗaya maman ma
·
Wasu cututtukan mama da ba sanƙara
ba: Wasu matan da aka taɓa
cire musu tsiro a mamansu wanda likita ya ce musu ba sanƙara
bane.
Dole sai suna zuwa a na duba wannan mama akai-akai domin irin
wannan tsiro
zai iya juyawa ya koma cutar sanƙara
daga baya
Akwai tabbacin cewa kamuwa da cutar sanƙaran
mama ba laifin mutum ba ne. Bata da alaƙa
wacce take kai tsaye da abincin da muke ci, kuma ba cuta bace mai kwayoyi da
za’a iya kamuwa dasu ba.
Haka kuma ba a daukar ta ta hanyar jima’i, ko ta
hanyar hulda da wanda yake da wannan cuta.
Ta ya ya mutum zai ake gane sanƙaran
mama?
Abu na farko da za a fara lura a
tabbatar da cewa jiki ya kamu da cutar sanƙaran
mama shine
samuwar wani dan tsiro a cikin nonon maras ciwo.
Shi wannan tsiro za a ji shi kamar kurjin maruru sai
dai ba ya
ciwo.
Duk macen da ta ji irin wannan a jikin mamanta sai ta
garzaya wajen likitanta nan take. Dole ne a cire duk ilahirin irin wannan
tsiron sannan a gwada a asibiti. Maman da cutar sanƙara
ta fara kamashi in an kalle shi a ido ba za a ga wani canji ba, haka kuma a
jiki ma ba za a ji komai ba.
Ba ya kawo ciwo,
baya sa zazzabi, amai, gudawa ko rashin cin abinci kuma ba ya hana ayyukan
yau da kullum.
Ba lallai ba ne a ce kin taɓa
ganin ko jin labarin cutar ba, domin mai yiwuwa ne a ce bata taɓa
kama wani dan uwanki ba ko wanda kika sani.
A wannan mataki na farkon shigar wannan cutar akwai
fatan cewa in dai aka yi maganin wannan cutar za a iya warkar da ita.
Sanƙaran
mama kuma tana iya farawa
ta
hanyar fitowar ciwo a kan mama ko fatar da ta zagaye kan maman.
A wasu matan kuma, kan nonon ne zai
fara shigewa ciki. Za’a ga mazaunin sa ba daya yake dana ɗaya
ɓangaran ba.
Idan
aka kalli wannan hoton da yake ƙasa da hoton
farko a wannan takardar za’a ga cewa akwai fitacccen kumbiri a saman kan
maman, kuma shi kansa kan maman girmansa da mazauninsa ya canza.
A nan cutar ta riga ta haɓaka
don haka
ya kamata a ce an zo asibiti tun kafin cutar ta kawo wannan
matakin.
Idan aka kyale tsiron, ci gaba zai yi tayi da girma. Zai iya
girma daga cikin maman har ya ratso fatar maman ya zamo gyambo (ciwo) wanda
yake fitar da ruwa da
jinni mai wari, kuma ba zai warke ba sai anyi maganin wannan cuta.
A sa’ar da wannan cuta ta cigaba da
bunƙasa, ta kan bazu zuwa wasu sassa na jiki
kamar ƙwaƙwalwa,
hunhu, kasussuwa da hanta ta wata hanya da ake kira (Metastasis) da turanci.
Ita wannan bazuwar zuwa ga wadannan gabobin ne ke
cutarwa, kuma da zarar hakan ta faru, duk da cewa bayar da magani ya zama
dole, samun waraka abu ne mai wahala.
Za
a iya gane irin wannan buzuwar cutar ta hanyar samuwar
tari, haki, kumburin ciki, ciwo a kasussuwa musamman ma baya, rashin
ƙarfin ƙafafu da
rashin iya motsa su.
Shin za a iya gane cutar sanƙaran
mama da wuri?
Za’a iya gane wannan
cuta da wuri ta hanyar lura da halin da maman ke ciki.
Wannan wadansu matakai ne da mace zata riƙa
bi sau daya a wata domin ta duba mamanta ko akwai wani tsiro, kumburi, ko
wata cuta a jikin maman.
Ya kamata ki buƙaci
likitanki tkoya miki yadda zaki riƙa duba
mamanki ita ma kuma ta duba miki mamanki a ƙalla
sau daya a shekara.
Daukan hoton mamman a asibiti don binciken cutar, na
iya taimakwa wajen gano tad a wuri.
Matakan Sanƙaran
Mama
Ana iya fahimtar tsanin bazuwar da
wannan cuta tayi a jikin marar lafiya ta hanyar matakin da cutar take a
wannan lokacin. Waɗannan matakai su ne:
Mataki na I:
Tsiron cikin maman da bai
kai sentimita biyu ba, ko kuma yana daidai da
sentimita biyu.
Kuma idan aka gwada kaluluwar hammata za’a ga babu
wannan cuta.
Mataki na II: Faɗin
tsiron cikin maman yana tsakanin sentimeta biyu zuwa biyar tare da kaluluwar
hammata wacce ta nuna akawai cuta ko kuma wacce ta nuna babu cutar. Zai kuma
iya kasancewa faɗin tsiron cikin maman ya wuce
sentimeta biyar tare da kaluluwar hammata wacce ta nuna cewa akwai cutar.
Mataki na III:
Wannan matakin an kasa shi zuwa gida biyu IIIA da IIIB.
IIIA: A nan faɗin
tsiron cikin maman ya fi sentimita biyar, kuma akwai kaluluwar hammata masu
motsi waɗanda suke dauke da
wannan cuta.
Ko kuma girman kumburin zai iya zama ko ma ya ya da
kuma kaluluwar wacce kaluluwar hammata waɗanda
suka maƙalewa juna kokuma suna maƙale
da wata tsoka dake wannan gurbin.
IIIB: A nan faɗin
tsiron cikin maman zai zama ko yaya amma ya bazu zuwa fata, bangon ƙirji,
ko kaluluwa da suke can kasan nono kuma a can cikin ƙirji.
Mataki IV: A nan faɗin
tsiron cikin maman ko ma ya girmansa yake anan ya bazu zuwa wurare masu nisa
kamar ƙasussuwa, hunhu, ko kaluluwar jiki da
suke nesa da mama.
Mataki na I da na II su ne farkon
kamuwa da wannan cuta amma mataki na III da IV cutar ta riga ta bunƙasa.
Yaya ake maganin cutar sanƙaran
mama?
Ana maganin sanƙaran
mama sabuwar kamu ta wadannan hanyoyi:
Surgery (Fiɗa):
Wannan shine a cire maman gaba daya ko wani ɓangarensa
ta hanyar fida.
Amma yin wannan fiɗa
ya danganta da abubuwa da dama wanda zaki tattauna da likitanki.
Chemotherapy -
Shine yin amfani da magani domin a kashe kwayoyin da suka gina wannan cuta,
wadda ta riga ta bazu zuwa wasu ɓangarori na
jiki ko a ƙanƙantar
da wannan kumburi na mama.
Duk da dai waɗannan
magunguna su na da illoli, amma akwai hanyoyin da likitoci sukan bi domin
taimakawa mai wannan cuta wajen samun saukin waɗannan
illoli.
Hormone Treatment -
yin amfani da wannan sinadari na homon domin su hana ƙwayoyin
wannan cuta girma.
Za a iya yin wannan ta hanyar fiɗa,
radiotherapy, ko shan da magunguna.
Radiotherapy - yin
amfani da ƙwayoyi na wuta wajen kashe ƙwayoyin
wannan cuta.
Akwai hanyoyi da dama
da ake bi a warkar da wannan cuta, sai dai ya danganta da bazuwarta a jiki,
zabin mai ɗauke da
wannan cuta, kuɗin da za’a iya kashewa, da yadda
za a iya daurewa bin ƙa’idojion
shan magani, da kuma kayan aiki da ake da su.
Yin maganin wannan cuta ya kan
ɗau lokaci mai tsaho kuma ana buƙatar
yawan zuwa asibiti.
Yana da tsada kuma yakan dau lokaci.
Duk wadannan abubuwa ne da suka zama dole a tattauna
su da likita.
Haka kuma yana da kyau mai ɗauke
da cutar sanƙaran mama ta tattauna da ‘yan
uwanta domin su gane yadda cutar take domin su ba ta goyon baya da ƙwarin
gwiwa, kuma su taimaka wajen faɗakarwa game da
lura da mama.
Sakamakon magani
Karbar magani ga jiki ya bambanta daga mutum zuwa mutum
kuma ya danganta da:-
·
Matakin cutar a lokacin
da aka gano ta: Cutar da aka gano ta tunda wuri tafi saukin warkarwa.
·
Yanayin cutar sanƙara:
Sauƙin
warkewar ya danganta da irin cutar sanƙarar
da ta kama mutum.
Ana gane irin cutar ne bayan an yi gwaje-gwaje akan
tsiron da aka ciro daga jikin mai ɗauke
da cutar.
·
Bin Ƙa’idojin
magani ba tare da kuskerawa ba.
Idan babu kumburi a hammata kuma
girman sanƙaran bai wuce girman sentimita uku ba
ko ƙasa da haka, kashi casa’in da tara cikin
dari na waɗannan majinyatan sukan
rayu har tsahon shekara biyar.
Haka kuma kashi sittin
cikin dari na
majinyatan da suke da kaluluwar hammata guda biyu zuwa
hudu za su iya rabuwa da cutar a cikin shekara biyar in aka haɗa
da kashi arba’in cikin dari na masu ɗauke da
kaluluwa shida zuwa goma.
Idan kuma cutar ta riga ta bunƙasa
fa? A na nufin kenan ba za ta warke ba? To in da rai da robo.
Domin ƙididdigar
da aka bayar a sama, ta samu ne ta hanyar hada sakamakon mutane da yawa da
aka yi.
Babu likitan da zai ce lallai yadda aka samu din nan, haka ne
zai faru a kanki, koda a ce an yi ta maganin amma cutar ta ki warkewa,
likita zai iya bakin ƙoƙarinsa
wajen bada magunguna waɗanda za su rage zafin
cutar.
To magungunan gargajiya fa? Abun
sani anan shine, duk wanda yake jinyar mai ɗauke
da cutar sanƙara, fatansa ne a samu sauƙi
da wuri saboda mai cutar ta daina shan wahala. Abin takaici shine, cigaban
da aka samu akan
shawo kan cutar a kimiyyance bai taka kara ya karya ba.
Amma duk da haka, yafi amfani nesa ba kusa ba, yafi rashin cutarwa, kuma
yafi tabbaci fiye da kowane irin hanyar magani da wani ko wata zai zo miki
dashi a yanzu. A ƙarshe,
mutum
zai iya taimakawaa ckin
binciken
samo maginin da yafu na yanzu aiki ta hanyar ba da gudunmawa da haɗin
kai ga masu bincike a asibiti.
Yana da mutuƙar
amfani mutum ya zo asibiti da wuri da zarar ya lura da waɗansu
canje-canje don neman magani.
Tsar
i da Wallafawa na
Farfesa Clemant A. Adebamawo.
Ɓangaren
cututtukan Kansa
Sashen Fida, Asibitin Koyarwa na Ibadan Jihar Oyo
Nigeria.
i-mel:
clementadebamawo@yahoo.com
Mai fassara: Aisha Umar, MSc Hausa, BUK
Close Window |